Kredietcrisis: wat kan gemeente doen?
Artikel in VVD Provincie & Gemeente d.d. 13 februari 2009 (blad van de VVD-bestuurdersvereniging)
Kredietcrisis: wat kan gemeente doen?
De kredietcrisis is niet uit het nieuws te slaan. Iedereen zoekt naar oorzaken en oplossingen. Liberalen lijken het moeilijk te hebben in deze tijd. Er wordt heel vlot geroepen dat de kredietcrisis het failliet van het vrije markt denken is. Maar is er wel een alternatief? Nee! Een door de staat geleide economie heeft nog nooit tot succes geleid.
De vrije markt is verantwoordelijk geweest voor de gigantische welvaartsgroei vanaf de tweede wereldoorlog, dat vergeten mensen nu. Het begin van de crisis kwam door de druk van de politiek via Fannie Mae en Freddy Mac om mensen met geen of veel te weinig inkomen toch een huis te laten kopen. Ongewenste overheidsbemoeienis heeft dus juist aan de basis gestaan van de crisis.
De vrije markt werkt alleen als er echte concurrentie is, met een adequaat en efficiënt staatstoezicht op de essentiële zaken, en als de risico’s niet ergens anders neergelegd kunnen worden. Alles verwachten van de staat is niet goed, dan gaan mensen achterover leunen en pakken ze hun eigen verantwoordelijkheid niet.
De meeste mensen denken dat de VVD niet voor overheidstoezicht is, maar dat klopt niet. Het liberalisme staat voor de strijd tegen de absolute staatsmacht, maar in de beginselverklaring van de VVD staat niet voor niks: “de staat speelt ten aanzien van de vrije markt de rol van marktmeester”. De VVD wil een kleine, krachtige staat, niet een opgetuigde staat die zich overal mee bemoeit. Maar wel met die zaken waar het broodnodig is, en dat houdt ook in een kwalitatief goed toezicht op cruciale zaken in de financiële wereld.
Op dit moment wel het risico aanwezig dat de overheid weer gaat “overreguleren”. Daar moet de VVD voor waken. Want wat doet een overheid in het geval van een crisis of ramp meestal? Kijk naar een ramp als Enschede of Volendam. De overheid slaat volledig door in regelgeving, terwijl toch vaak menselijk handelen de oorzaak is. Ook bij de kredietcrisis was het menselijk handelen en een falend overheidstoezicht dat ten grondslag lag aan de huidige crisis.
Bij elke crisis of ramp is het eerste waar iedereen naar kijkt de overheid. Iedereen lijkt opeens alles te verwachten van de overheid. Terecht of onterecht? Het hernieuwde geloof dat de staat de economie kan controleren en de samenleving kan maken is onterecht. Maar de overheid kan de situatie wel verergeren of juist verbeteren, ze kan de consequenties voor nu en in de toekomst verminderen of juist vergroten door haar (niet) handelen.
Het lijkt op dit moment vooral of de nationale overheid actie kan en moet ondernemen. Maar ook de lokale overheid moet goed kijken wat ze nu juist wel en niet moet doen. Investeren op gemeentelijk niveau is goed en moet. Maar dan wel in die zaken die de economie op gang houden en versterken voor de toekomst. Dat kan bijvoorbeeld in infrastructuur. Versnellen waar mogelijk is ook goed, alhoewel het versnellen van infrastructurele projecten en investeringen in dit land vrij lastig zal zijn gelet op alle regels en procedures. Dit alles moet wel gekoppeld zijn aan een solide, financieel beleid. En dus niet op een Keynesiaanse manier de recessie te lijf gaan door domweg de overheidsuitgaven en –tekorten op te pompen.
Als je de gemeentelijke uitgaven wilt vergroten, is er maar één manier, de gemeentelijke lokale lasten verhogen om de gemeentelijke inkomsten te vergroten. Dit is sinds het huidige kabinet voor de OZB weer mogelijk, want het plafond voor een maximale stijging is eruit uitgehaald. Maar dit zou een hele slechte zaak zijn. Burgers en bedrijven voelen dit direct in hun portemonnee, en heeft dus gevolgen voor de economie, die investeringen en bestedingen nu juist zo bikkelhard nodig heeft om weer op te krabbelen. Lastenbeheersing is juist van belang. Je zou er zelfs voor kunnen kiezen om de OZB-inkomsten mee te laten dalen met de eventueel dalende huizenprijzen, en niet zoals normaal de tarieven te verhogen om de inkomsten voor de gemeente op niveau te houden.
Gemeenten kunnen ook zorgen dat waar mogelijk bedrijven sneller hun plannen kunnen realiseren. Voor veel ontwikkelingen zijn (ook) vergunningen van de gemeente nodig. De gemeente kan kijken of ze dit proces kan versnellen en procedures sneller kan afhandelen. Dit is ook van belang voor het op gang houden van de woningmarkt. Het is goed om met marktpartijen in de woningbouw, makelaars en corporaties op lokaal niveau ook afspraken te maken over oplossingen om de nieuwbouw en woningmarkt toch op gang te houden.
Maar het kan ook gaan om simpele, kleine dingen. Gemeenten zijn vaak late betalers als het gaat om rekeningen. Bedrijven moeten vaak lang op hun geld wachten. Gemeenten kunnen het bedrijfsleven helpen door hun facturen tijdig en eerder te betalen. Onderzoek van Intrum Justitia heeft recent uitgewezen dat sinds het uitbreken van de kredietcrisis 15% van alle bedrijven in problemen is gekomen vanwege te late betalingen. Binnen 30 dagen betalen zou de norm moeten zijn. Binnen 30 dagen betalen levert 26.000 banen op in 2009 (door de overheid alleen al zo’n 2.000), volgens het onderzoek, en 60% van de ondernemers investeert meer als er op tijd betaald wordt. Wanneer iedereen dat doet, kan dat voor een bedrijf betekenen dat de cashflow verbetert, men minder afhankelijk wordt van banken en er meer investeringsruimte komt.
Door de recessie zal logischerwijs het aantal werklozen stijgen. De landelijke schatting is zo’n 200.000 personen extra eind 2010. Deze komen eerst in de WW terecht, maar uiteindelijk zal een aanzienlijk deel bij de gemeente terecht komen in de bijstand. Het is allereerst belangrijk dat de mensen zo snel mogelijk weer aan het werk komen. Werk is er namelijk nog steeds, er zijn nog heel veel vacatures. Een optie is om dan mobiliteitscentra in te richten, waarvan in Eindhoven de eerste al draait en ook elders zijn er initiatieven. Partijen als UWV/CWI, gemeente en bedrijven die mensen moeten ontslaan door de recessie en bedrijven die nog mensen zoeken, werken daar heel nauw samen om de mensen snel van baan naar baan te bemiddelen. In de toekomst zullen alle mensen die nu werkloos worden ook weer bikkelhard nodig zijn. Het is dus zaak dat we deze mensen fit houden voor de arbeidsmarkt, zodat ze snel weer aan de bak kunnen als de economie aantrekt. En daar kunnen gemeenten met reïntegratiemiddelen een belangrijk rol vervullen. Het geld kunnen gemeenten beter gebruiken om dit voor elkaar te krijgen dan voor de gesubsidieerde arbeid.
Aukje de Vries
Fractievoorzitter Leeuwarden