Vorig jaar hebben twee commerciële bedrijven een juridische procedure aangespannen over de afvalinzameling in Leeuwarden, waarbij de aandacht zich richt op onder meer de aanbesteding (die niet heeft plaats gevonden). Dit hebben ze gedaan bij de Europese Commissie en daarmee hebben ze feitelijk een juridisch conflict met de Staat der Nederlanden. De Europese Commissie is momenteel erg alert op marktwerking en liberalisering van de markt in de Europese Unie, dus wat zijn de kansen?

De heer Huisman van Senter Novem (ministerie EZ) heeft tijdens een informatiebijeenkomst voor de raad over afval gezegd dat vanuit het zogenaamde Teckal-arrest afgeleid kan worden dat als er een particulier bedrijf in een consortium zit, er dan meteen een openbare aanbesteding gedaan moet worden.

Slechts in een limitatief opgesomd aantal gevallen is het namelijk mogelijk af te wijken van de eis van openbare aanbesteding. Gunning zonder openbare aanbesteding is mogelijk wanneer openbare aanbesteding is mislukt of om technische redenen of bescherming van alleenrecht slechts één onderneming een opdracht kan uitvoeren. Dit is in Fryslân en Leeuwarden in ieder geval niet aan de orde.

Gunning aan een vennootschap zonder openbare aanbesteding is mogelijk indien de gemeente volledig eigenaar is, en de gemeente toezicht uitoefent zoals op de eigen dienst, en de vennootschap het merendeel van werkzaamheden ten behoeve van de toezichthoudende gemeente verricht. Bij deelname van een particuliere onderneming in de vennootschap is altijd openbare aanbesteding noodzakelijk. In hoeverre voldoet de situatie van Omrin (nog) aan deze criteria?

Gemeenten zijn inderdaad volledig eigenaar van de verschillende BV’s van Omrin, maar je kan je afvragen of de gemeente toezicht uitoefent zoals op de eigen dienst. Als gemeenteraadslid merk je daar in ieder geval niets van.

Als Omrin nog alleen zou werken voor de gemeenten die aandeelhouder zijn, dan zou er wellicht ook niets aan de hand zijn. Inmiddels doet Omrin echter ook werkzaamheden op het gebied van afvalinzameling in de gemeenten Bellingwedde, Scheemda en Winschoten. Deze gemeenten zijn geen aandeelhouder.

Omrin is zo handig geweest om in te schrijven via hun commerciële poot BV Fryslân Miljeu Bedrijfsservice, en niet met hun “overheidstak” BV Fryslan Miljeu. Omrin heeft inmiddels ook een onderhandse aanbesteding gekregen voor de gemeente Reiderland (ook geen aandeelhouder), voorheen ging het in deze gemeente via een openbare aanbestedingsprocedure. Je kan je dus afvragen of Omrin nog wel het merendeel van de werkzaamheden ten behoeve van de toezichthoudende gemeenten verricht.

Sinds 2002 zitten de verschillende afvalverwerkers in Leeuwarden onder één dak. Afvalsturing Friesland NV, NV Fryslân Miljeu NW en NO en BV Fryslân Miljeu Bedrijfsservice (dus zowel de commerciële als overheidsbedrijven) hebben een gezamenlijk hoofdkantoor aan de Hidalgoweg in Leeuwarden. De aanleiding daarvoor was ruimtegebrek op de oude locaties, maar ook de behoefte om meer centaal te opereren. Er is ook één centrale directie voor alle bedrijven.

De website van de betrokken bedrijven is te vinden onder de naam www.omrin.nl. Ook hier is de informatie te vinden van zowel de overheidsbedrijven als de commerciële bedrijven in het consortium Omrin. Ook het commerciële bedrijf Jager Midwolda, onderdeel van Omrin, is gewoon te vinden op deze website.

De vraag is hoe lang je met zo’n situatie kan blijven volhouden dat het volstrekt gescheiden bedrijven zijn, dat er een organisatorische scheiding of bedrijfsmatige scheiding is. Zeker als je bedenkt dat bij deelname van een particuliere onderneming in een vennootschap altijd openbare aanbesteding noodzakelijk is. Omrin is formeel niet één vennootschap, maar opereert feitelijk wel als zodanig. Binnen Omrin zijn verschillende puur commerciële bedrijven actief, zoals Jager Midwolda en BV Fryslân Miljeu Bedrijfsservice, met ook nog eens dezelfde centrale directie.

Je zou nog kunnen redeneren, ach wat gaat er nu mis als de juridische procedure verloren gaat? De Staat der Nederlanden verliest dan immers, en zal Leeuwarden vragen de afvalinzameling alsnog aan te besteden. Wat ze dan natuurlijk braaf doet. Leeuwarden loopt inderdaad geen (financieel) risico als opdrachtgever, maar wel als aandeelhouder. Want de BV waar Leeuwarden aandeelhouder van is, zal dan in alle gemeenten te maken krijgen met het feit dat ze moet aanbesteden, met de mogelijkheid dat ze kan verliezen met alle gevolgen van dien voor het bedrijf. Daarnaast is er natuurlijk ook nog imagoschade, want bij het Rijk sta je dan niet in een positief licht. Al met al geen goede zaak voor Leeuwarden.

Je kan je trouwens afvragen of onze bestuurders in de aandeelhoudersvergaderingen van NV Afvalsturing Friesland en BV Fryslân Miljeu NW en de vertegenwoordigers namens Leeuwarden in de Raad van Commissarissen wel voldoende aandacht en grip hebben gehad op de gang van zaken en ontwikkelingen in het bedrijf als totaal en de gevolgen daarvan voor de aandeelhouders c.q. opdrachtnemers.

Aukje de Vries – maart 2007