HOOFDOEKJES: VERBIEDEN OF JUIST NIET?

Als liberaal worstel ik met de discussie over de hoofddoekjes. Want is het niet ieders vrijheid om zelf te kiezen voor het al dan niet dragen van een hoofddoek? Vrijheid is inderdaad één van de grondbeginselen van het liberale gedachtegoed. Maar vrijheid is geen onbeperkte vrijheid. Volgens liberalen kan vrijheid slechts worden beleefd in het besef van verantwoordelijkheid. Ook verdraagzaamheid is onverbrekelijk verbonden met vrijheid. De ware vrije mens laat anderen vrij in geloofsbelijdenis, levensbeschouwing, meningsuiting en gedrag. Maar de vrije mens erkent echter eveneens de mogelijkheid van overheidsingrijpen op het moment dat de grenzen van het maatschappelijk toelaatbare worden overschreden. In Frankrijk (waar de hoofddoekjes op school verboden zijn) werd gezegd dat op het moment dat een overheid constateert dat godsdienstige plichten een ontoelaatbare inbreuk vormen op de individuele rechten, zij kan ingrijpen om dat individu te beschermen en te helpen ontplooien.

Maar hebben we in de grondwet niet het recht op godsdienstvrijheid en vrijheid van meningsuiting staan? Al veel vaker is gebleken dat sommige grondwetsartikelen elkaar "in de weg zitten", want hoe zit het met discriminatie en gelijkheid? Echter er staat nergens in de Koran dat vrouwen een hoofddoek moeten dragen, het gaat dus om een interpretatie van de Koran. Een interpretatie die wat mij betreft niet met de tijd is meegegaan. Is de hoofddoek een teken van onderdrukking, van een minderwaardige en ondergeschikte positie van de vrouw? Na een recent bezoek aan centraal Turkije (een fantastisch gebied overigens) zeg ik gevoelsmatig "ja". Zo’n bezoek zet aan tot nadenken. Als Westerse vrouw kreeg ik in het binnenland in ieder geval toch wel een enigszins ongemakkelijk en onbestemd gevoel. Zeker bij een bezoek aan de zeer religieuze stad Konya, waar het dragen van een hoofddoek meer regel dan uitzondering is. Uit respect voor hun godsdienst draag je in religieuze gebouwen natuurlijk een hoofddoek, maar het gevoel blijft toch een gevoel van "minderwaardig" te zijn. Zeker als je in een enorme moskee bent en de plek van de vrouwen ziet, weggestopt in een klein hoekje achter de kasten waar men de schoenen kan neerzitten. Hoe zit het met gelijkwaardigheid, een ander liberaal grondbeginsel?

Dragen islamitische vrouwen de hoofddoek vrijwillig of is er toch de nodige druk vanuit de groep of familie. Tijdens mijn bezoek aan Turkije, blijkt dat studenten uit het modernere West-Turkije, die in het meer traditionele Oost-Turkije gaan studeren, toch de druk voelen om anders gekleed te gaan dan in West-Turkije. Een kwestie van respect, maar toch … Hoe gaat het dan met de druk in een hecht gezinsverband?

De discussie moet zich trouwens niet beperken tot hoofddoekjes, de discussie moet net zo goed gaan over kruisen of keppeltjes. Er moet niet alleen gesproken worden over de "uitwassen" en fundamentele elementen in de islam, maar eveneens in het christendom. De houding van de SGP in Nederland ten aanzien van vrouwen is net zo goed verwerpelijk en niet van deze tijd.

Waar ligt de grens? Wanneer wordt het maatschappelijk toelaatbare overschreden? Wat mij betreft moet het zeker niet gaan om een totaal verbod op religieuze uitingen als een hoofddoekje of keppeltje. Het dragen van dit soort uitingen in de openbare ruimte of de privé-situatie is wat mij betreft iedereen zijn eigen keuze.

Maar werkgevers mogen wat mij betreft best eisen stellen aan het "uiterlijk" van de werknemers. Zij zijn het visitekaartje van het bedrijf. Dan kan het gaan om een hoofddoekje, maar ook bijvoorbeeld om zichtbare piercings, manier van kleden, zichtbare tatoeages, etc. Dat heeft dus in principe niets met godsdienst te maken. En in de rechtbank horen religieuze uitingen wat mij betreft absoluut niet thuis. Het uitdragen van gelijkheid en onpartijdigheid zijn daar wat mij betreft doorslaggevend. Niet voor niets wordt er in de rechtbank een toga gedragen om dat te accentueren.

En op scholen dan? In Frankrijk geldt sinds kort een verbod op het dragen van hoofddoekjes op scholen en in overheidsgebouwen. Een vergelijkbaar verbod geldt wonderlijk genoeg trouwens ook in een islamitisch land als Turkije (zowel op scholen als voor advocaten)! Hier heeft Ata Turk na 1923 gezorgd voor een modernisering van Turkije, waarbij de scheiding van kerk en staat is doorgevoerd. Volgens een column van Margreeth de Boer wordt het gedrag rondom de hoofddoeken ingegeven door angst. Angst voor het onbekende gevaar. Volgens mij is dat toch is te gemakkelijk. Want hoe moet je het verbod in Turkije dan interpreteren?

Eerder vaardigde minister Maria van der Hoeven (Onderwijs) een kledingcode uit voor scholen. Daarin staat dat katholieke en protestants-christelijke scholen de vrijheid hebben hoofddoekjes en andere religieuze kledingstukken te verbieden. Openbare scholen mogen dat in beginsel niet. In het algemeen geldt volgens Van der Hoeven dat scholen kledingvoorschriften mogen uitvaardigen, mits deze niet discriminerend zijn. Een verbod van hoofddoekjes, keppeltjes en tulbanden is volgens de bewindsvrouw in strijd met de vrijheid van godsdienst. Het bijzonder onderwijs (waartoe overigens tweederde van alle scholen hoort) mag zulke kledingstukken wel buiten de deur houden, omdat ze wellicht niet passen bij de godsdienstige grondslag van de school. Een onderscheid tussen openbare en bijzondere scholen is wat mij betreft echter niet aan de orde. Wat geldt voor de ene school, moet ook gelden voor de andere school.

Ten aanzien van de niqaab, chador en burkha (allemaal volledig gezichtsbedekkend) heeft de Commissie Gelijke Behandeling naar aanleiding van een voorbeeld op een ROC in Amsterdam al aangegeven dat een verbod te rechtvaardigen is op scholen. Daar kan ik wel in meegaan. Maar een gewoon hoofddoekje dan? Misschien is het verstandig met het oog op de gelijkheid naast de niqaab, chador en burkha, dan ook de hoofddoek maar te verbieden op scholen? Aan de andere kant is het zo dat een gewone hoofddoek het onderwijs natuurlijk niet echt belemmert, dus als het een daadwerkelijk vrije keuze is, moet je dit misschien wel toestaan. Ik ben er wat dat punt betreft nog niet uit!

Aukje de Vries