Te Gast: "Gemeente, steek de kop niet in het zand"
De kredietcrisis werkt als een olievlek. Langzamerhand ondervinden steeds meer gedeelten van de economie de gevolgen van de kredietcrisis en recessie. Wat dit voor de financiën van gemeenten inhoudt lijkt nog in mist gehuld.
Eind december werk een krimp geraamd voor 2009 van 0,75%, terwijl er in september 2008 nog een groei van 1,25% werd voorspeld. De geraamde krimp lijkt nog redelijk optimistisch, want de ramingen worden per maand somberder. Wat betekent dit voor de gemeente? Er wordt gesproken over het naar voren halen van investeringen, maar bijna niemand heeft het over de reguliere inkomsten en uitgaven van gemeenten.
De werkloosheid loopt hard op. Het UWV opent de loketten op zaterdag om de toestroom van werklozen aan te kunnen. De prognose is dat er eind 2010 200.000 meer werklozen zijn. Zij zullen zich met enige vertraging melden bij gemeenten voor een bijstandsuitkering. De gemeenten betalen deze uitkeringen uit het WWB-inkomensdeel. Dit bedrag is juist vorig jaar door het Rijk “vastgezet”, toen het aantal bijstandsgerechtigden zich op een historisch dieptepunt bevond. Meerkosten moeten gemeenten zelf betalen. Alleen bij langdurige, forse tekorten springt het Rijk bij.
Als de cijfers worden vertaald naar Leeuwarden dan zullen er, schat het college, 1.500 tot 2.400 personen bijkomen (€ 13.000,-- per persoon per jaar) in de bijstand (tegen nu circa 3.000). Niet alleen krijgt de gemeente te maken met de kosten van de extra uitkeringen, maar ook van armoedebeleid, kwijtschelding en schuldhulpverlening. De betaalbaarheid zal onder druk komen te staan, zeker nu de Leeuwarder raad recent heeft besloten de grens voor het armoedebeleid op te trekken van 105% naar 120% van het sociaal minimum.
Bouwactiviteiten lopen sterk terug. Projectontwikkelaars willen inmiddels dat 70% van de woningen verkocht is, voordat ze überhaupt met de bouw starten, vooral de seriematige bouw wordt heel hard getroffen. Die terugval van de bouwproductie werkt op verschillende manieren door. Direct gevolg is dat de bouwleges die de gemeente ontvangt sterk terug zullen lopen, simpelweg omdat er minder bouwvergunningen worden verleend. Voor 2009 staat in de begroting van Leeuwarden een inkomst van ruim € 3 miljoen. Bij een substantiële terugval, heeft Leeuwarden hier zo een tegenvaller van een miljoen te pakken.
De gemeente merkt de teruglopende bouwactiviteit ook direct in het grondbedrijf. Die kosten hoeft de gemeente niet meteen op te hoesten. Er kan opnieuw gerekend worden aan de exploitatie, waarbij kavels langzamer worden uitgegeven. Inkomsten blijven dan voorlopig uit, terwijl er wel rente moet worden betaald over de gedane investeringen. Soms kan dit worden doorberekend, soms moet er echter worden afgeboekt. In het verleden is dit gebeurd met de Hemrik waarbij er 18 miljoen gulden vanuit de algemene middelen in de exploitatie van dit bedrijventerrein is gestopt, omdat de verkoop toen niet liep.
Leeuwarden heeft met een aantal partners De Zuidlanden in exploitatie genomen, waar de komende jaren zo’n 6.500 woningen moeten verrijzen. Groningen heeft een vergelijkbaar plan met Meerstad (10.000 woningen). Als dit laatste plan vertraagd wordt, dan kost dit € 800.000,-- per maand(!), zo is berekend. Dit gaat niet zonder meer op voor de Zuidlanden, maar het geeft wel een beeld van de financiële risico’s.
Als het gaat om gemeentelijke belastingen raamt Leeuwarden een bepaald bedrag aan OZB-inkomsten. Bij dalende woningprijzen moet de gemeente de tarieven verhogen om dezelfde inkomsten te krijgen. Het is natuurlijk de vraag of bezitters van woningen en bedrijfspanden het zullen pikken om relatief meer belasting te moeten betalen voor een pand dat in waarde daalt. Het opschroeven van lasten zal daarnaast een economisch herstel niet bespoedigen. Als de gemeente vanuit die optiek zou besluiten om de totaal te innen OZB-inkomsten mee te laten dalen, is dat wel een forse financiële tegenvaller.
In september 2008 heeft het Rijk de gemeenten meegedeeld dat ze een fors hogere gemeentefondsuitkering krijgen. Sommige gemeenten hebben deze gelden direct al bestemd voor uitgaven, Leeuwarden gelukkig niet! Het Rijk stelt de uitkering pas later dit jaar definitief vast. Deze zal lager uitvallen, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten rekent landelijk op € 300 miljoen minder.
Het is helaas een somber beeld en de ontwikkelingen gaan zo snel dat niemand kan verwachten dat dit het complete beeld voor 2009 zal zijn. Het komt er op aan de kop niet in het zand te steken. De gemeente moet op een realistische manier met de gevolgen omgaan. De politiek moet de moeilijke keuzes maken die er onherroepelijk aan komen, ze komt er niet met alleen roepen dat investeringen naar voren gehaald moeten worden.
Aukje de Vries
Te Gast in de Leeuwarder Courant van 16 februari 2009